Cuộc đua xe điện nóng bỏng ở Mỹ: Các bang đua nhau tung chính sách ưu đãi, chuyên gia lo ngại bong bóng

Sau 1 giờ lái xe về phía Đông của Atlanta, rời khỏi đường cao tốc liên bang để tiến vào vùng nông thôn đẹp như tranh vẽ của bang Georgia, đột nhiên trước mắt bạn sẽ hiện ra một khoảnh đất trống rộng lớn. Tại đó, những chiếc xe tải màu vàng to lớn đang bận rộn san ủi mặt bằng. Đường dây tải điện cỡ lớn bao quanh khu đất.

Nơi này có nhiều điểm đặc biệt hấp dẫn với 1 nhà đầu tư công nghiệp. Tháng 5 năm ngoái, Georgia tuyên bố gói ưu đãi (gồm thuế, trợ cấp trực tiếp và các loại hình hỗ trợ khác) có giá trị lên tới 1,5 tỷ USD cho Rivian, 1 startup sản xuất xe tải và xe SUV điện. Đây cũng là khoản trợ cấp lớn nhất từ trước đến nay mà bang này dành cho 1 doanh nghiệp. Đến tháng 8, nhà sản xuất ô tô Hyundai của Hàn Quốc còn nhận được gói ưu đãi lớn hơn, trị giá 1,8 tỷ USD để đầu tư cho nhà máy xe điện.

Các bang đua nhau ưu đãi xe điện

Trên khắp nước Mỹ, các chính sách trợ cấp cho ngành xe điện đang bùng nổ. Ngày 13/2, Michigan phê duyệt gói ưu đãi hơn 1 tỷ USD cho nhà máy pin xe điện của Ford. Ngày 8/2, Honda nhận được gần 240 triệu USD từ bang Ohio. Năm ngoái, các công ty xe điện ở Kansas, Michigan và North Carolina nhận được hơn 1 tỷ USD.

Thế giới đang lo ngại sự nổi lên nhanh chóng của Mỹ với những khoản đầu tư khủng của chính quyền các bang sẽ là mối đe dọa đối với ngành xe điện. Trong nội bộ nước Mỹ, cuộc cạnh tranh còn khốc liệt hơn khi các bang phải giành giật với nhau để thu hút nhà đầu tư.

Theo báo cáo Good Jobs First năm 2022, tổng cộng có tới 51 gói trợ cấp cho ngành xe điện ở cấp độ bang. Đây là mức độ trợ cấp cao kỷ lục kể từ năm 1980, khi dữ liệu bắt đầu được thống kê.

Một phần lý do cho phép các bang có thể chi tiêu mạnh tay là nhờ họ đủ mạnh về mặt tài chính. Gói kích thích đối phó với đại dịch Covid-19 giúp nhiều bang có thặng dư ngân sách. Ngoài ra họ còn được hưởng lợi từ Đạo luật giảm lạm phát (IRA) với hàng tỷ USD ưu đãi thuế cho cả người mua xe và những nhà sản xuất xe điện. IRA sẽ hết hạn vào năm 2032, vì thế các công ty đang chạy đua để tận dụng lợi thế này.

Ngày càng nhiều người đặt câu hỏi liệu đây có phải là sự lãng phí. Gói ưu đãi mà Georgia dành cho Rivian đang là tâm điểm chú ý. “Chính phủ đang đầu tư vào Rivian trên cương vị 1 nhà đầu cơ chứ không phải đầu tư. Rõ ràng đây là 1 startup đang thua lỗ”, John Christy, luật sư đại diện cho nhóm những người dân phản đối dự án của Rivian nói.

Tuy nhiên nhìn kỹ thì các bang vẫn đang cố gắng tránh lãng phí. Trong trường hợp của Rivian, công ty này phải đáp ứng ít nhất 80% các yêu cầu, trong đó có đầu tư ít nhất 5 tỷ USD và đến cuối năm 2028 tạo ra 7.500 việc làm. Hơn nữa Rivian phải giữ vững các con số này cho đến năm 2047, nếu không chính sách ưu đãi sẽ thay đổi. Rivian cũng phải trả gần 200 triệu USD tiền thuê đất, xây dựng đường sá và tuyến đường sắt kết nối. 90 triệu USD khác dùng để đào tạo nhân viên, nâng cao trình độ cho lao động địa phương.

Chính sách ưu đãi của các bang khác cũng đi kèm với những điều kiện tương tự. Kể cả khi dự án thất bại thì các bang vẫn nhận được lợi ích vì đã nhận được sự đầu tư vào con người và cơ sở hạ tầng. Hơn nữa, theo chuyên gia Eric Stavriotis của công ty môi giới CBRE, sẽ có công ty khác thế chỗ để tiếp tục phát triển dự án dang dở.

Nguy cơ thừa mứa

Tuy nhiên, xét tổng thể thì vẫn tồn tại nguy cơ dư thừa công suất. Tính đến tháng 11, các dự án đã được công bố thông tin sẽ nâng công suất sản xuất pin xe điện của nước Mỹ từ mức 55 gigawatt giờ mỗi năm trong năm 2021 lên khoảng 900 gigawatt giờ vào năm 2030. Với mức này, Mỹ có thể sản xuất 10 triệu chiếc xe điện mỗi năm, tương đương hơn một nửa số lượng xe được bán ra ở Mỹ hàng năm. Vì xe điện là ngành công nghiệp quá non trẻ, các nhà máy đang được xây dựng sẽ nhanh chóng trở nên lỗi thời.

Trên góc độ quốc gia, sự thừa mứa không hẳn là 1 kết cục tồi tệ. Trước khi xe điện bùng nổ, Mỹ đang ở trong tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng về cả xe điện và pin. Nguy cơ phải phụ thuộc vào đối thủ Trung Quốc khiến các nhà lãnh đạo Mỹ bừng tỉnh và hối thúc phát triển xe điện. Trở thành nước đi đầu trong lĩnh vực quan trọng như xe điện là điều mà họ mong muốn bất chấp có thể giá phải trả là sự thừa mứa.

Tuy nhiên, đối với các bang, làm thế nào để phát triển bền vững là thách thức không nhỏ. Các thủ phủ xe hơi truyền thống đã có 1 nửa thế kỷ thịnh vượng trước khi ở bên kia sườn dốc. Đối với xe điện, chu kỳ sẽ bị rút ngắn hơn thế.

Tham khảo Economist