EU áp lệnh trừng phạt mới với Nga nhưng vẫn 'né' khí đốt và dầu: Lục địa già liệu có vượt qua 'cơn túng thiếu' năng lượng hay không?

Hôm 5/4, Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất lệnh cấm theo từng giai đoạn đối với lượng nhập khẩu than của Nga trị giá tổng cộng 4 tỷ euro (4,3 tỷ USD)/năm, theo một phần của đợt trừng phạt thứ 5 đối với Nga. Các đề xuất khác sẽ nhắm mục tiêu vào lĩnh vực công nghệ và nhập khẩu các hàng hóa sản xuất của Nga, với giá trị 10 tỷ euro (10,9 tỷ USD).

Trước đó, châu Âu đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kể từ khi Tổng thống Nga Vladimir Putin mở chiến dịch quân sự ở Ukraine vào cuối tháng 2, nhưng vẫn "né tránh" lĩnh vực năng lượng của nước này. Tuy nhiên, khi tình hình chiến sự trở nên căng thẳng hơn, EU quyết định đưa ra động thái cứng rắn hơn.

Dự kiến, thông tin chi tiết mới về vòng trừng phạt mới, bao gồm cả thời gian thực hiện lệnh cấm nhập khẩu than đá sẽ được công bố vào ngày hôm nay, khi các đại sứ EU tham gia cuộc họp để đàm phán. Các biện pháp này vẫn cần sự chấp thuận của toàn bộ 27 quốc gia thành viên.

Việc cấm nhập khẩu than đá sẽ khiến một số quốc gia ở châu lục này bị ảnh hưởng, nhưng đây vẫn là một trong những nguồn năng lượng dễ "cai" nhất khi phần lớn thế giới đang thực hiện điều này. Song, một câu hỏi phức tạp hơn được đặt ra là liệu điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Châu Âu nhập khẩu bao nhiêu than đá từ Nga?

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Nga là quốc gia xuất khẩu than lớn thứ 3 thế giới vào năm 2020, sau Úc, Indonesia, trong đó châu Âu là khách hàng lớn nhất. Dữ liệu của IEA cho thấy, châu lục này đã nhận được 57 triệu tấn than từ Nga trong năm đó, so với 31 triệu tấn từ Trung Quốc. Theo Eurostat, con số này chiếm tới 1 nửa lượng than đá của châu Âu trong năm đó.

Tuy nhiên, EU đã dần cắt giảm việc sử dụng loại nhiên liệu hóa thạch bẩn nhất thế giới. Tổ chức tư vấn năng lượng Ember đưa ra phân tích, lượng điện sản xuất từ than đã giảm đều đặn trong toàn khối ở những năm gần đây, giảm 29% trong giai đoạn 2017-2019.

Hơn nữa, dù việc sử dụng than đá được đẩy lên cao trong thời gian ngắn vào năm ngoái do giá khí đốt chạm kỷ lục, thì IEA vẫn dự đoán rằng nhu cầu than của châu Âu sẽ tiếp tục giảm. Tổng lượng nhập khẩu dự kiến sẽ giảm 6% vào năm 2024, ngay cả trước khi Nga thực hiện chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Các quốc gia khác có thể sẽ mua than của Nga. IEA dự kiến, nhập khẩu than của Ấn Độ sẽ tăng 4% vào năm 2024 và hơn 6% ở Đông Nam Á. Cơ quan này trình bày trong một báo cáo công bố hồi tháng 12, Nga đã được hưởng lợi từ sản lượng xuất khẩu sang Trung Quốc tăng vọt, sau khi nước này ngừng nhập than từ Úc.

Giá than sẽ ra sau khi EU ban hành lệnh cấm?

Tuy nhiên, tình trạng khan hiếm nguồn cung có thể sẽ trở thành "nỗi đau đầu" cho những quốc gia vẫn đang sử dụng than để sản xuất điện, trong đó có Ba Lan và Đức. Theo IEA, nguồn cung sụt giảm và nhu cầu tại Trung Quốc hồi phục đã giúp đẩy giá than toàn cầu lên mức cao chưa từng có vào tháng 10/2021.

Hơn nữa, mức giá tăng cao có thể sẽ còn kéo dài hơn khi  EU thực hiện động thái này. Dữ liệu từ Independent Commodity Intelligence Services cho thấy, hợp đồng tương lai than tại Rotterdam – mức giá tham chiếu cho than tại châu Âu, đóng cửa ở mức 257 USD/tấn hôm 4/4 và có lúc lên tới 295 USD.

Matthew Jones – nhà phân tích cấp cao về điện và carbon tại ICIS, cho biết lệnh cấm nhập khẩu than sẽ "khiến tình hình nguồn cung vốn đã thiếu hụt của châu Âu càng trở nên căng thẳng hơn và sẽ dẫn đến tình trạng ‘điên cuồng’ đi tìm nguồn cung thay thế cho than." Ông nói thêm: "Hợp đồng tương lai than Rotterdam giao tháng trước trên sàn ICE đã tăng gần 15% và năm trước là 13% sau khi thông tin trên được công bố."

Trong khi đó, Matthew Jones – giám đốc bộ phận năng lượng, khí hậu và tài nguyên tại Eurasia Group, cho rằng các quốc gia EU có thể vượt qua cú sốc này. Nhóm nghiên cứu cũng nhận định, nếu EU mua than của Úc thì đây sẽ là một động thái giúp giảm bớt tình trạng thiếu hụt.

Ông nói: "Việc áp lệnh trừng phạt với than cũng sẽ khiến cuộc sống ở nhiều nơi tại châu Âu trở nên khó khăn hơn. Song, các công ty năng lượng có thể ứng phó với điều này."

EU còn gì để đưa ra lệnh trừng phạt?

Đáng chú ý là dầu và khí đốt của Nga lại không có trong vòng trừng phạt mới nhất. EU nhập khẩu 26% dầu thô và 46% khí đốt từ Nga vào năm 2020, theo Eurostat. Song, việc ngừng nhập khẩu 2 loại nhiên liệu này đang được thảo luận.

Hiện tại, Mỹ đã khai thác nguồn dự trữ dầu chiến lược của mình, "xả" 180 triệu thùng để giúp hạn nhiệt giá xăng và ứng phó với tình trạng nguồn cung dầu từ Nga sụt giảm. IEA cũng đồng ý việc xả kho thêm dầu từ các nước thành viên trong cuộc họp khẩn cấp vào tuần trước.

Song, khí đốt tự nhiên vẫn là một mục tiêu khó nhắm đến của các lệnh trừng phạt, một phần vì sự khác biệt giữa các quốc gia thành viên của EU trong việc phụ thuộc vào năng lượng của Nga. Các lãnh đạo khối này đã cam kết giảm tiêu thụ khí đốt của Nga tới 66% trước cuối năm nay và tách rời khỏi năng lượng Nga vào năm 2027.

Tham khảo CNN