Thế giới nợ Nam Phi một lời xin lỗi: Phát hiện, cảnh báo sớm biến thể Omicron nhưng nhận về sự cô lập của toàn cầu sau chưa đầy 72 giờ

Những ngày gần đây, siêu biến thể Covid-19 mới có tên Omicron đang khiến thế giới hoang mang hơn bao giờ hết. Nhiều chuyến bay đi và đến các nước châu Phi bị huỷ, các lệnh cấm đi lại được thiết lập.

Tuy nhiên, Jeffrey Barrett - người dẫn đầu sáng kiến gen Covid-19 tại Viện Wellcome Sanger lại tỏ ra không đồng tình với những cách thức chống dịch kể trên và cho rằng đó là hành động không công bằng với các quốc gia ở châu Phi. Dưới đây là chi tiết bài viết được đăng trên tờ The Guardian.

Một trong những mặt tích cực hiếm hoi trong suốt hai năm u ám của đại dịch vừa qua là tốc độ của tiến bộ khoa học trong việc hiểu và điều trị Covid. Nhiều loại vaccine hiệu quả đã được tung ra trong vòng chưa đầy một năm và các cuộc thử nghiệm quy mô lớn nhanh chóng đã tìm ra một loại thuốc rẻ và hiệu quả, cứu sống hàng nghìn người.

Cộng đồng khoa học toàn cầu cũng đã thực hiện việc giải trình tự gen của virus để theo dõi cách nó phát triển và lây lan ở mức lớn chưa từng có: Cơ sở dữ liệu bộ gen công khai có hơn 5,5 triệu bộ gen. Giá trị to lớn của việc giám sát bộ gen đó, được củng cố bởi cam kết chia sẻ dữ liệu nhanh chóng và cởi mở bởi tất cả các quốc gia. Điều này càng được khẳng định khi trong vài ngày qua, chúng ta đã biết đến biến thể Covid-19 mới có tên là Omicron.

 Việc giám sát đòi hỏi sự hợp tác đáng kể giữa các nhà khoa học để xây dựng các giao thức phòng thí nghiệm, hệ thống phần mềm và cơ sở dữ liệu tương thích. Nhiều nhà khoa học trong số này không được trả tiền trực tiếp cho công việc này và thực hiện ngoài phạm vi công việc hiện tại của họ. Những người này được thúc đẩy bởi niềm tin rằng chia sẻ dữ liệu liên quan đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong đại dịch, có thể giúp tăng tốc độ hiểu biết khoa học, hỗ trợ việc ra quyết định và đóng góp vào thế hệ thuốc tiếp theo.

Cam kết chia sẻ dữ liệu nhanh chóng này có nguồn gốc sâu xa từ bộ gen. Tại một hội nghị thượng đỉnh năm 1996 ở Bermuda, các nhà lãnh đạo của Dự án Bộ gen người đã thiết lập một bộ nguyên tắc để công bố chuỗi DNA mới cho cơ sở dữ liệu công khai trong vòng 24 giờ. Cách tiếp cận này khác với quy ước đã được thiết lập rằng dữ liệu thử nghiệm chỉ cần được công bố khi một nghiên cứu được xuất bản - tức là phải vài tháng hoặc vài năm sau đó. Ngài John Sulston, giám đốc sáng lập của Viện Wellcome Sanger, cho biết: "Tất cả dữ liệu bộ gen này nên thuộc phạm vi công cộng… Tôi nghĩ chúng ta cần có thái độ phúc lợi xã hội công khai đối với việc sử dụng thông tin này'.

Thái độ đó hiện đang phổ biến trên khắp thế giới, bằng chứng là việc chia sẻ nhanh chóng hơn 1 triệu trình tự gene Sars-CoV-2 của Viện Sanger kể từ tháng 3/2020.

SỰ DŨNG CẢM CỦA NAM PHI

Vào ngày 23/11, các nhà khoa học ở Botswana đã tải 99 trình tự bộ gen Sars-CoV-2 lên cơ sở dữ liệu này. Giống như hầu hết các bài gửi ngày hôm đó, gần như tất cả các trình tự đều là biến thể Delta chiếm ưu thế. Nhưng ba người trong số đó trông khác với bất cứ thứ gì đã thấy trước đây.

Kết thúc ngày hôm đó, một nhóm nghiên cứu độc lập ở Nam Phi đã tải lên bảy bộ gen gần giống hệt nhau. Các nhóm này nhận thấy rằng biến thể mới chứa một số lượng đột biến đáng kinh ngạc trong phần bộ gen của vi rút mã hóa protein đột biến, loại protein này sử dụng để lây nhiễm các tế bào của con người.

Đáng quan tâm nhất, gần một nửa số đột biến này trước đây đã được nhìn thấy trong các biến thể trước đó được quan tâm (Alpha, Beta, Gamma, Delta) hoặc được dự đoán trong các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm để tăng khả năng bám vào tế bào người của vi rút. Họ đã thông báo cho các cơ quan y tế về những lo ngại của mình và bắt đầu điều tra ngay lập tức về mức độ phổ biến của biến thể mới này.

 Trong khi các nhà khoa học này làm việc suốt ngày đêm, thực tế là họ đã chia sẻ các trình tự với thế giới như một phần của quá trình thường ngày của họ, trước khi họ biết chúng là gì. Điều đó có nghĩa là các nhà khoa học khác, ở cách xa hàng nghìn dặm, cũng có thể nghiên cứu chúng. Chỉ trong vòng vài giờ sau khi các trình tự được chia sẻ, một bài đăng đã được thực hiện trên diễn đàn Pango - nơi các chuyên gia về bộ gen virus thảo luận về các trình tự mới và gán tên cho nó để dễ tham khảo.

Các đột biến trong biến thể mới cũng khiến các nhà khoa học quốc tế đưa ra cảnh báo. Nó nhanh chóng được đặt tên là B.1.1.529 và được ưu tiên nghiên cứu thêm. Sau khi các bằng chứng bổ sung được thu thập bởi các nhóm nghiên cứu địa phương ở Nam Phi đã được trình bày, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa nó thành biến thể thứ năm cần quan tâm, đặt tên Omicron. Mọi việc được thực hiện chỉ sau 72 giờ kể từ khám phá ban đầu.

TRẢ ƠN BẰNG SỰ CÔ LẬP

Các nhà khoa học đã gióng lên hồi chuông cảnh báo bởi họ cam kết thực hiện mệnh lệnh đạo đức của việc chia sẻ dữ liệu nhanh chóng. Tulio de Oliveira, một trong những lãnh đạo của nhóm nghiên cứu gen Nam Phi, thông báo về biến thể Omicron đã tweet rằng: "Thế giới nên hỗ trợ Nam Phi và châu Phi chứ không phải phân biệt đối xử hoặc cô lập! Bằng cách bảo vệ và hỗ trợ lẫn nhau, chúng ta sẽ bảo vệ thế giới! "

Nhưng, đến ngày hôm sau, hàng chục quốc gia, bao gồm cả Anh, đã công bố những hạn chế đi lại mới đối với các quốc gia ở miền nam châu Phi. Các lệnh cấm du lịch đi kèm với những hậu quả nghiêm trọng đối với người dân và nền kinh tế ở các quốc gia bị ảnh hưởng.

Trong bài phát biểu toàn quốc đầu tiên kể từ khi phát hiện biến thể Omicron, Tổng thống Nam Phi cho hay: "Chúng tôi kêu gọi tất cả những quốc gia đã áp đặt lệnh cấm đi lại đối với đất nước chúng tôi và các quốc gia láng giềng ở miền Nam châu Phi ngay lập tức và khẩn cấp đảo ngược quyết định đó".

Ông Ramaphosa cho rằng: "Điều duy nhất mà lệnh cấm đi lại sẽ gây ra là thiệt hại hơn nữa cho nền kinh tế của các nước vốn bị ảnh hưởng do dịch Covid-19 và làm suy yếu khả năng ứng phó và phục hồi của họ sau đại dịch. Những hạn chế này là phi lý và phân biệt đối xử không công bằng đối với đất nước của chúng tôi và các nước láng giềng ở miền Nam châu Phi".

Việc giám sát bộ gene ở Ấn Độ khi Delta xuất hiện ít toàn diện hơn và mức độ nghiêm trọng của biến thể mới đó không trở nên rõ ràng cho đến vài tuần sau khi nó lan tràn rộng rãi và xuất hiện trên khắp thế giới.

Trong khi các nhà khoa học trên khắp thế giới đang tìm hiểu về Omicron, và các chính phủ quốc gia đang lên kế hoạch ứng phó, chúng ta cũng nên phải tìm cách để tri ân cho việc những cảnh báo sớm quan trọng do Nam Phi đưa ra.

Ít hơn 25% người dân Nam Phi được tiêm chủng đầy đủ. Vẫn biết có nhiều lý do phức tạp liên quan đến cả cung và cầu dẫn đến việc này, nhưng các quốc gia có lượng vaccine dồi dào và các nguồn lực khác nên cung cấp bất cứ thứ gì được yêu cầu bởi các quốc gia châu Phi. Họ hiện đang bị cho ra rìa trước của cuộc đối đầu với Omicron.

Đại dịch đã nhấn mạnh rằng chúng ta là một cộng đồng toàn cầu duy nhất và các phản ứng chính sách của chúng ta cần phải phản ánh thực tế đó. Sẽ là một thảm họa nếu phản ứng toàn cầu đối với nền khoa học cởi mở hào hùng này gửi đi thông điệp rằng phần thưởng cho sự dũng cảm của châu Phi chỉ là sự cô lập.

Nguồn: The Guardian