Từ ký sinh trùng đến BTS: Chân dung bà trùm quyền lực nhất đứng sau ngành công nghiệp nghệ thuật Hàn Quốc

Từ Cannes đến Oscar

Kể từ thời điểm những ánh đèn sáng lên vào cuối tháng 5 năm ngoái tại Nhà hát Lớn Lumière ở Cannes, Parasite (Ký sinh trùng) của Bong Joon Ho đã phá vỡ tiền lệ: Bộ phim đầu tiên của Hàn Quốc nhận được giải Cành cọ vàng, phim nước ngoài đầu tiên giành giải thưởng chung cuộc của SAG Awards, ứng cử viên Oscar đầu tiên của Hàn Quốc. Và đến ngày 10/2, bộ phim tâm lý kinh dị xã hội có doanh thu 162 triệu USD chiến thắng ngoạn mục với 3 tượng vàng tại lễ trao giải Oscar 2020.

Đằng sau Ký sinh trùng là người phụ nữ quyền lực trong ngành điện ảnh Hàn Quốc: Miky Lee, người thừa kế của đế chế giải trí CJ trị giá 4,1 tỷ USD. CJ phát triển mạnh với nền tảng sản phẩm văn hóa của đất nước Hàn Quốc, từ các bộ phim truyền hình thu hút hàng triệu khán giả trên toàn thế giới, các buổi hòa nhạc K-pop khắp toàn cầu cho đến các bộ phim thống trị phòng vé ở châu Á và bắt đầu xuất hiện tại phương tây.

Là phó chủ tịch của tập đoàn CJ, Lee năm nay 61 tuổi, bao quát toàn bộ hoạt động kinh doanh giải trí và truyền thông. Thật khó để tìm thấy một mắt xích nào trong chuỗi ngành công nghiệp phim ảnh, truyền hình và âm nhạc mà CJ không tham gia. Tập đoàn này tham gia tất cả các công đoạn từ sản xuất, tài trợ, cấp phép, phân phối và thậm chí cả triển lãm.

Nhưng ngoài các dự án cụ thể mà CJ chịu trách nhiệm trực tiếp, những nỗ lực của Lee còn tạo ra cơ sở hạ tầng cho toàn bộ ngành công nghiệp giải trí của Hàn Quốc, đồng thời là bệ đỡ cho các nghệ sĩ xứ sở kim chi phát triển và tạo nên những làn sóng trên toàn thế giới. Trên thực tế, có thể vạch ra một đường thẳng giữa sự đầu tư của CJ vào ngành công nghiệp điện ảnh nội địa và sự trỗi dậy của các nhà làm phim như Bong. Điều này có nghĩa là nếu không có sự hỗ trợ của Lee, Ký sinh trùng thậm chí không tồn tại.

Các bộ phim của đạt giải Grand Prix và Snowpiercer do CJ hỗ trợ sản xuất.

"Phó chủ tịch Lee là một fan hâm mộ lớn của phim ảnh, truyền hình và âm nhạc ", đạo diễn Bong, người được CJ tài trợ và phân phối 4 bộ phim: Memories of Murder, Mother, Snowpiercer và bây giờ là Parasite (Ký sinh trùng) cho biết. "Bà ấy là một mọt phim thực sự và đã xem rất nhiều bộ phim. Cũng như đã làm việc để truyền niềm đam mê cuồng nhiệt đó cho giới kinh doanh."

"Tôi từng mang những chiếc đĩa DVD đến Warners, Universal, Fox, bất cứ ai tôi có cơ hội và thuyết phục về phim Hàn Quốc, phim Hàn Quốc và phim Hàn Quốc. Không ai nghĩ những bộ phim Hàn Quốc đủ tốt để hợp tác về bất cứ điều gì", Lee nói về những năm trước khi diễn ra một bước ngoặt quan trọng: Bộ phim Oldboy của đạo diễn Park Chan-wook tham dự Grand Prix tại Cannes năm 2004. "Kể từ đó trở đi, tôi không phải đi thuyết phục trường kỳ như trước nữa".

Vì vậy 15 năm sau, khi Ký sinh trùng tấn công Palais, con đường mà Lee đặt ra không còn khiến giới làm phim quốc tế xa lạ với Hàn Quốc. Bong đã có mặt tại Cannes năm 2006 khi lần đầu tiên anh bắt đầu mối quan hệ với nhà phân phối Tom Quinn, sau đó với Magnolia Pictures. Năm ngoái, Quinn's Neon đã chọn Ký sinh trùng - bộ phim thứ 10 tại Cannes của CJ.

Tay chơi giải trí mới

CJ được thành lập vào năm 1953 bởi ông nội của Lee, Lee Byung-chul, phụ trách mảng sản xuất đường và tinh bột của công ty thương mại đang trên đà mở rộng của mình: Samsung. Trong 40 năm tiếp theo, CJ phát triển kinh doanh thực phẩm và đồ uống, mở rộng sang công nghệ sinh học và dược phẩm nhưng không liên quan gì đến truyền thông.

Trong giai đoạn này, Lee được định hướng về xã hội nhân văn, học ngôn ngữ học tại các trường đại học hàng đầu ở Hàn Quốc, Đài Loan và Nhật Bản. Thông thạo tiếng Hàn, tiếng Anh, tiếng Quan Thoại và tiếng Nhật, sau đó bà bước chân vào Harvard để học thạc sĩ nghiên cứu về châu Á. Đây cũng là nơi bà phát hiện ra sở trường giảng dạy và quan tâm đến việc giới thiệu văn hóa Hàn Quốc cho các sinh viên người Mỹ gốc Hàn của mình, những người đang từng bước hòa nhập với văn hóa phương Tây.

Miky Lee và Jeffrey Katzenberg tại CinemaCon năm 2011

Năm 1987, ông của bà qua đời và tập đoàn gia đình Samsung với các mảng bán lẻ, điện tử và các ngành khác - được chia cho những người thừa kế, tập đoàn CJ thuộc thừa kế của anh trai bà là Lee Jay-hyun. Miky vừa tốt nghiệp Harvard và gia nhập văn phòng của Samsung America tại Fort Lee, New Jersey. Cuối năm 1994, khi Miky đang làm việc trong bộ phận kinh doanh mới của mình thì một luật sư mà công ty thường làm việc gọi tới đề xuất một thương vụ đầu tư: "Steven Spielberg, David Geffen và Jeffrey Katzenberg sẽ xây dựng một studio. Samsung có quan tâm không?"

Lee đã đưa ra đề nghị DreamWorks cho chú của mình, chủ tịch Tập đoàn Samsung Lee Kun-hee, người đang bị thu hút bởi những thương vụ của các tập đoàn điện tử châu Á khác: Sony mua Columbia Pictures và Matsushita thoái vốn khỏi MCA /Universal. Nhưng thỏa thuận không bao giờ được thực hiện, thay vào đó Samsung thích tập trung vào phần cứng.

"Tôi nhận ra rằng bất cứ ai trở thành đối tác bình đẳng với chúng tôi đều cần giao tiếp bằng cùng một ngôn ngữ", Spielberg nói với tạp chí Time ngay sau khi thỏa thuận được ký kết.

May mắn cho họ, Lee đã có cùng ngôn ngữ. DreamWorks ra mắt vào mùa xuân năm 1995 và lần này, Lee đã ký một thỏa thuận và đưa nó cho anh trai bà, người đã đồng ý để CJ (lúc này là một công ty độc lập) sẽ đầu tư 300 triệu USD vào DreamWorks, lấy 10,8% cổ phần và quyền phân phối cho các bộ phim của mình ở châu Á (trừ Nhật Bản). "Nếu không có hai người họ thì sẽ không có DreamWorks", Katzenberg nói. "Paul Allen [nhà đầu tư đầu tiên, với 500 triệu USD] và Miky Lee."

Đối với CJ, thỏa thuận DreamWorks đánh dấu sự xuất hiện đột ngột của tập đoàn này như một tay chơi giải trí. "Không ai lên kế hoạch cho điều đó, mọi thứ chỉ diễn ra theo cách như vậy", bà nhớ lại.

Người đi xây nền móng

Lee (đã ly dị và không có con) sống ở Orange County, trong một môi trường hoàn toàn khác biệt với nơi bà lớn lên vào những năm 1960. Cơ sở hạ tầng sau chiến tranh và địa lý bán đảo nghèo nàn của Hàn Quốc gắn liền với việc phải nhập khẩu các thiết bị gia dụng cơ bản và do đó cực khan hiếm. Bà chia sẻ nói thêm: "Bạn xem phim Mỹ và tủ lạnh, ô tô, xe máy, váy đẹp - nó giống như một thế giới rất khác".

Những bộ phim yêu thích của bà gồm: Mad Max; Love Story; Death Wish; tác phẩm của những ngôi sao châu Âu như Marcello Mastroianni và Sophia Loren, Catherine Deneuve và Alain Delon; Year of the Dragon của Michael Cimino, Blue Velvet; Raising Arizona; Pink Flamingos.

"Thế hệ của chúng tôi, thậm chí đến thế hệ của Bong Joon Ho, tự gọi mình là những đứa trẻ Hollywood, bởi vì chúng tôi liên tục được nuôi dưỡng với nội dung này", Lee nói. "Tôi cảm thấy nước Mỹ thực sự là thiên đường tự do cho các hoạt động sáng tạo".

Lee bắt đầu hình thành một tầm nhìn đối với văn hóa Hàn Quốc, nhưng để CJ thực hiện được những tham vọng đó, tập đoàn này phải tự biến đổi. "Chúng tôi đã mãi mãi là một công ty thực phẩm và thậm chí sau khi mở rộng sang lĩnh vực sinh hóa và dược phẩm, chúng tôi vẫn là doanh nghiệp B2C", Lee nói. Để chuyển sang truyền thông, trước tiên, CJ phải xây dựng ngành công nghiệp giải trí của đất nước về cơ bản từ đầu.

"Chúng tôi đã không có nhiều kênh phân phối", Miky Lee nói về Hàn Quốc vào giữa những năm 90. "Chúng tôi đã có những cửa hàng video nhỏ, thậm chí không có chuỗi." Lee và anh trai đã quyết tâm đầu tư vào xây dựng rạp chiếu phim không chỉ để gây ấn tượng với các đối tác Hollywood mới của họ, mà chủ yếu là để phát triển thị trường phim địa phương. "Hồi đó, các bộ phim Hollywood có siêu sức mạnh. Vì vậy, khi chúng tôi trở thành nhà phân phối các bộ phim của Steven Spielberg, điều đó có ý nghĩa rất lớn đối với các nhà làm phim ở Hàn Quốc và điều đó thực sự mang đến cho bạn sức mạnh", bà nói. "Kế hoạch của chúng tôi là kết hợp nội dung DreamWorks gắn với nội dung địa phương của Hàn Quốc."

Năm 1998, CJ mở rạp chiếu phim và ngày nay, nhánh điện ảnh với CJ CGV là chuỗi lớn nhất của đất nước, chiếm thị phần khoảng 50% thị trường. Các nhà phân phối khác theo sau động thái của CJ và từng bước đẩy Hàn Quốc thành thị trường phòng vé lớn thứ năm trên thế giới.

"Ngay từ đầu, bà ấy và anh trai đã có một tầm nhìn, có lẽ là rất táo bạo", Giám đốc điều hành Imax Rich Gelfond, người đầu tiên thực hiện hợp tác với CGV vào năm 2005 đánh giá. Quan hệ đối tác đã mang lại 174 rạp trên khắp Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ. "Miky và CJ đã đột phá trong cách họ hiện đại hóa và sáng tạo trải nghiệm xem phim," anh nói thêm.

Chiến lược của CJ để tăng cường nội dung nội địa bằng cách xây dựng các nhà hát. Với việc xây dựng rạp chiếu phim đầu tiên, công ty đã tạo ra một quỹ để hỗ trợ các nhà làm phim trong nước. Sự xuất hiện của CGV trùng hợp với sự gia tăng của một thế hệ làm phim Hàn Quốc như Bong, Park và Kim Jee-woon thu hút khán giả địa phương (phim trong nước tăng từ 10% thị trường và hiện chiếm dần hơn 50%) cũng như đông đảo nhà nghệ thuật quốc tế.

Quyền lực mềm mang tên văn hóa

Lee có tham vọng tương tự để biến K-pop thành âm nhạc phổ biến toàn cầu. Mặc dù các nghệ sĩ Kpop đang thường xuyên lưu diễn khắp thế giới, nhưng nhiều người hâm mộ quốc tế đã có trải nghiệm trực tiếp với họ thông qua KCON. Đây đứa con tinh thần của Lee mà bà đã hình dung cách đây một thập kỷ khi tham dự một hội nghị UFC (CJ có một kênh truyền hình dành cho nam giới phát sóng võ thuật hỗn hợp ) và nhận ra, "Wow, chúng ta có thể làm điều này với K-pop."

BTS, nhóm nhạc Kpop hàng đầu, đã biểu diễn chương trình Hoa Kỳ lần thứ hai tại KCON 2014. Hơn một triệu người đã tham dự lễ hội âm nhạc và văn hóa trên 6 quốc gia bao gồm Mexico, Pháp và Abu Dhabi. Ngoài ra, kênh âm nhạc Mnet của CJ cung cấp một trong những nền tảng lớn nhất của Hàn Quốc cho tất cả các nghệ sĩ với chương trình giới thiệu hàng tuần M Countdown và Giải thưởng âm nhạc hàng năm Mnet Asian Music Awards - tương tự lễ trao giải Grammys nhưng có phần khiêm tốn hơn.

Sự kiện Mnet Japan

Lee đã nuôi dưỡng các ngành công nghiệp giải trí của Hàn Quốc trở thành quyền lực mềm văn hóa khắp châu Á. Xa hơn nữa, Lee nói rằng mục tiêu của bà bây giờ là mở rộng hơn nữa ảnh hưởng trên toàn thế giới của CJ. Là hãng phim duy nhất của Hàn Quốc có phân phối trực tiếp nước ngoài, họ đã phát hành hơn 140 bộ phim ở Mỹ và hơn 50 bộ phim ở những quốc gia khác.

"Ký sinh trùng không phải là một bộ phim toàn cầu về mặt casting, nhưng đó là về vấn đề mà mọi người đang phải đối mặt", Lee chia sẻ thêm về chủ đề phổ biến đó là nhu cầu "tôn trọng cơ bản của con người". Đây là điều đại diện cho loại nội dung đa văn hóa mà bà muốn để tập trung trong tương lai.

"Tôi rất vui khi trở thành một cầu nối. Chỉ cần đi bộ qua tôi, miễn là bạn đi qua, điều đó có nghĩa là tất cả chúng ta đều thành công", Lee ví von vai trò của mình.