Việt Nam chủ động ứng phó trước tác động bất lợi

Ngày 8-1, đại diện Bộ Công Thương nhận định tình hình Mỹ - Iran căng thẳng chưa gây ảnh hưởng trực tiếp đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam với các nước Trung Đông còn lại. Việt Nam vẫn duy trì quan hệ thương mại tốt và ổn định với các nước Ả Rập Saudi, Israel, Qatar, Oman... Các cơ chế hợp tác với những quốc gia này vẫn được duy trì hiệu quả.

Thương mại có thể bị ảnh hưởng

Theo đại diện Bộ Công Thương, thời gian tới, trong trường hợp xảy ra chiến tranh quân sự giữa Iran và Mỹ, việc trao đổi thương mại với khu vực Trung Đông có thể bị ảnh hưởng do một số nước xung quanh có khả năng cũng bị cuốn vào cuộc chiến và tình hình nguồn cung dầu mỏ. Bộ Công Thương sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình và có hình thức cảnh báo phù hợp cho doanh nghiệp (DN).

Về tình hình thương mại giữa Việt Nam với Trung Đông, năm 2020, thị trường này tiếp tục là khu vực được nhận định tiềm ẩn nguy cơ bất ổn rất cao, tập trung những vấn đề xung đột, bạo lực và khủng hoảng có tầm ảnh hưởng mang tính toàn cầu. Những biến động của tình hình khu vực không chỉ tác động đến hợp tác giữa Việt Nam với các nước Trung Đông mà còn gián tiếp ảnh hưởng đến quan hệ giữa Việt Nam với các nước thứ ba có liên quan chặt chẽ đến khu vực, đặc biệt là các nước lớn như Mỹ, Nga, Trung Quốc.

Thời gian qua, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam sang Trung Đông đã tăng từ 5,1 tỉ USD (năm 2011) lên 13,9 tỉ USD năm 2018. Năm 2019, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu với khu vực này ước đạt 13,4 tỉ USD.

Nếu xung đột Mỹ - Iran leo thang, hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng Ảnh: HOÀNG TRIỀU

Theo thống kê từ Bộ Công Thương, Việt Nam chủ yếu nhập khẩu các mặt hàng dầu thô, chất dẻo nguyên liệu, khí đốt hóa lỏng. Một số thị trường đáng chú ý như Kuwait, ước đạt 3,4 tỉ USD, tăng 31% so với năm 2018, chủ yếu là do dự án Lọc hóa dầu Nghi Sơn đã đi vào vận hành thương mại nên tăng nhập khẩu dầu thô từ thị trường này để sản xuất.

Riêng Iran, Bộ Công Thương đánh giá giai đoạn 2010-2017, quan hệ thương mại giữa Việt Nam với thị trường này ở mức rất thấp và tăng trưởng chậm. Việc Mỹ áp đặt trở lại các lệnh cấm vận kinh tế đối với Iran không ảnh hưởng trực tiếp nhiều đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Iran, do các mặt hàng xuất nhập khẩu của Việt Nam với nước này không nằm trong danh sách các mặt hàng, lĩnh vực cấm vận. Tuy nhiên, do lệnh trừng phạt của Mỹ, việc thanh toán các giao dịch xuất nhập khẩu với Iran rất khó khăn.

"Trong bối cảnh căng thẳng giữa Mỹ và Iran liên tục leo thang gần đây, đỉnh điểm là sau vụ việc Mỹ ám sát tướng Soleimani của Iran, dự báo mối quan hệ giữa 2 nước khó có thể cứu vãn và khả năng xảy ra chiến tranh quân sự là rất cao. Bởi vậy, quan hệ thương mại giữa Việt Nam với Iran có khả năng sẽ tiếp tục bị hạn chế và khó khăn hơn" - đại diện Bộ Công Thương nhận định.

Trong khi đó, PGS-TS Đỗ Đức Định, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, đưa ra góc nhìn không quá bi quan về tác động của xung đột Mỹ - Iran lên nền kinh tế thế giới. Theo ông, tác động nặng nề nhất chỉ nằm ở khu vực các nước Trung Đông và có mối quan hệ trực tiếp, mật thiết với Iran.

PGS-TS Đỗ Đức Định phân tích: "Trước đây, Iran là một trong những nước xuất khẩu dầu lửa hàng đầu thế giới, bên cạnh Ả Rập Saudi. Chỉ cần Iran thay đổi chính sách về dầu lửa thì chắc chắn gây ảnh hưởng không tốt tới thị trường dầu lửa thế giới cũng như kinh tế toàn cầu. Nhưng hiện nay, vai trò và sức ảnh hưởng của Iran với thị trường dầu lửa đã xuống mức rất thấp, thay vào đó là các cường quốc khác. Chẳng hạn, Nga có nguồn khai thác dầu lửa rất lớn, hay Mỹ phát hiện một kho dầu đá phiến có quy mô còn lớn hơn nguồn dầu lửa của Trung Đông. Với Iran, từ nhiều năm nay, do bị cấm vận nên xuất khẩu dầu lửa ra thế giới giảm sút. Như vậy, tác động từ cuộc xung đột tới thị trường dầu lửa thế giới, trong đó có Việt Nam, là không lớn".

Giá vàng trong nước lên đỉnh

Tại Việt Nam, giá vàng SJC cũng nhảy dựng khi vừa mở cửa ngày giao dịch, có thời điểm lên tới 45 triệu đồng/lượng chiều bán ra, mua vào 44,3 triệu đồng/lượng, tăng cả triệu đồng/lượng so với phiên trước. Giá vàng trong nước lên mức cao nhất trong gần 9 năm qua, nếu tính từ "đỉnh" 49,3 triệu đồng/lượng vào năm 2011, trong khi đó, giá vàng thế giới cũng chạm đỉnh cao nhất trong 8 năm qua.

PGS-TS Nguyễn Văn Trình, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, đánh giá tình hình địa chính trị tại khu vực Trung Đông căng thẳng, có thể tái diễn chiến tranh Mỹ - Iran như sau sự kiện ngày 11-9-2001, dẫn đến việc Mỹ  tấn công quân sự Iraq vào năm 2003, ảnh hưởng rất lớn đến thị trường tài chính thế giới.

Biểu hiện rõ nhất là giới đầu tư quốc tế đổ vốn vào vàng làm cho giá trị kim loại quý này tăng phi mã. Chứng khoán Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc… và cả Việt Nam đều đỏ sàn. Giá dầu thô cũng được dự báo lên 80 USD/thùng. Riêng đồng USD tăng giá không đáng kể là do nhiều nhà đầu tư tìm mua đồng yen (Nhật Bản), bảng Anh, euro, thậm chí cả Bitcoin để làm nơi trú ẩn.

Theo PGS-TS Nguyễn Văn Trình, chiến tranh Mỹ - Iran thành hiện thực, trước mắt giới đầu tư cổ phiếu quốc tế, nhất là các nhà đầu tư thuộc khu vực Trung Đông sẽ tháo chạy ra khỏi thị trường chứng khoán Mỹ, bởi trong năm 2019, giá cổ phiếu đã tăng khá nhiều. Khi đó, họ sẽ tìm đến vàng, đồng yen, bảng Anh để bảo toàn vốn. Nếu điều này trở thành hiện thực, giá vàng sẽ tiếp tục đi lên, các ngoại tệ mạnh tăng giá, đồng thời USD có thể giảm giá. Còn giá dầu thô có thể tiếp tục leo thang nhưng do Mỹ có nguồn cung dầu rất lớn từ đá phiến nên khó tăng lại mức giá kỷ lục được xác lập vào tháng 7-2008 là 147 USD/thùng.

Phân tích sâu hơn về giá vàng, PGS-TS Đỗ Đức Định dự báo đây có thể là lĩnh vực chịu nhiều tác động nhất liên quan đến cuộc xung đột này. Khi Mỹ và Nga trở thành 2 cường quốc có sức ảnh hưởng lớn đến thị trường dầu thô thế giới, trước căng thẳng được dự báo leo thang ở Trung Đông, thế giới sẽ có động thái tăng mua vàng dự trữ. Điều này nhằm ứng phó trong tình huống Mỹ, Nga gây khó khăn về dầu thô thì các nước khác trên bàn cờ kinh tế - chính trị thế giới sẽ sử dụng nguồn lực từ vàng dự trữ. Bởi vậy, nhịp tăng của giá vàng có thể chưa dự báo được và không loại trừ trường hợp tăng đột biến, khó lường.

Khi thị trường tài chính quốc tế chao đảo, chiến tranh Mỹ - Iran bùng lên thì tình hình thương mại thế giới sẽ sụt giảm, trong đó có Việt Nam. Đề cập tình huống xuất khẩu của Việt Nam có thể gặp khó khăn, PGS-TS Nguyễn Văn Trình cho rằng trước mắt các doanh nghiệp nên tập trung khai thác thị trường nội địa, từng bước thay thế dần cho xuất khẩu. Với dân số 97 triệu người, Việt Nam là một thị trường tiêu thụ hàng hóa khá rộng lớn.

"Tôi cho rằng nhìn nhận tác động từ xung đột leo thang Mỹ - Iran phải đặt trong cả căng thẳng thương mại Mỹ - Trung để thấy được rủi ro hay cơ hội cho Việt Nam. Cái lo nhất của chúng ta hiện nay chính là khó khăn trong giao thương với Trung Quốc và Mỹ. Nếu khu vực Trung Đông căng thẳng kéo dài, Mỹ có thể thay đổi chiến lược với rất nhiều nước khác, trong đó có Trung Quốc và Việt Nam chịu ảnh hưởng từ đó" - PGS-TS Đỗ Đức Định nói thêm.